کد مطلب:23610 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:12

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

تهذيب نفس چه ربطي با تحصيل علم دارد؟ اگر تهذيب نفس موجب پيشرفت علم ميشود، چرا بعضي از دانشمندان با وجود عدم تهذيب نفس به پيشرفت هايي دست يافتهاند؟!

پرسشها معرّف دغدغههاي دروني فرد و جلوهاي از فضاي ذهني و گرايشهاي روحي است. پرسشهاي نيكوي شما، بازگو كننده روح حقيقت طلبتان ميباشد و نشان ميدهد كه سؤال را به قصد فهم و دريافت حق و شناخت راه آن طرح كردهايد.

در رابطه تهذيب نفس با تحصيل علم، حقيقت اين است كه بشر توانسته است بدون اتكاي به ايمان و تهذيب نفس، به پيشرفتهاي شگفت انگيزي نايل گردد و از اعماق زمين تا اوج آسمانها و از ردون ذرات بي جان اتم تا ژرفاي روان آدمي را بكاوَد و در كشف و شناخت اسرار هستي، قلههاي بلند و رفيعي را پشت سر بگذارد.

كسي نميتواند ادعا كند كه بين ايمان يا تهذيب نفس و تحصيل علم، رابطه علّي و معلولي و ملازمه عقلي طرفيني وجود دارد، به گونهاي كه هر جا علم هست، لزوماً ايمان و تهذيب نفس نيز حضور دارد و يا هر جا تهذيب نفس باشد، علم حاصل ميشود.

نه واقعيات موجود آن را تأييد ميكند و نه در هيچ شريعت آسماني اعتقادي بر آن است. قرآن كريم، از كساني نام ميبرد كه عالِم بودهاند، ولي ايمان نداشتهاند، مانند شيطان و فرعون و قارون كه درباره آنها فرمود: و حَجَدوا بها وَاسْتيقنتها أنفسهم ظلماً و علوّاً؛(1) به خاطر ستم و روحيه برتري جويي، آن را انكار كردند، حال كه نسبت به آن يقين داشتند از طرفي در طول تاريخ بسياري از دانشمندان و متبكران و مخترعان وجود دارند كه مدارج علمي را پيمودهاند، ولي فاقد ايمان و تهذيب نفس بودهاند.

ايمان و تهذيب نفس از يك سو و دانش از زاويه ديگري، روي انسان تأثير ميگذارد. آن دو متمم و مكمّل يكديگرند اما نوع و كيفيت تأثير گذاري متفاوت است.

علم چراغ انديشه را روشن ميسازد و به تدريج آن را پرنورتر ميكند، ولي تنها ايمان و تهذيب نفس است كه ميتواند چراغ قلب و روح آدمي را روشن كند، يا جلا دهد و هويّت انساني به او ببخشد.

شهيد مطهري ميگويد: علم به ما روشنايي و توانايي ميبخشد و ايمان عشق و اميد و گرمي. علم ابزار ميسازد و ايمان مقصد... .

علم مينماياند كه چه هست و ايمان الهام ميبخشد كه چه بايد كرد؟(2)

انيشتين ميگويد: علم ما را از آن چه هست، آگاه ميسازد و تنها دين و وحي است كه ما را بر آن چه سزاوار و شايسته است، مطّلع ميكند.(3)

استاد مطهري ميگويد: نه علم ميتواند جانشين ايمان گردد و نه ايمان ميتواند جانشين علم گردد. طبيعت را به ما بشناساند، قوانين آن را بر ما مكشوف سازد و خود ما را به ما بشناساند.(4)

اگر منظور از علم در سؤال علم بشري و مصطلح باشد (مانند علوم انساني، تجربي، فني و غيره) تهذيب نفس موجب پيشرفت ان علوم نميگردد، بلكه زمينه استفاده صحيح از آن دانشها را فراهم ميكند اما اگر منظور از علم، بصيرت و نورانيت و معرفت باشد، قطعاً تقوا و تهذيب نفس در آن تأثير بسزايي دارد. قرآن مجيد ميفرمايد: واتقواللَّه و يعلمكم اللَّه؛ تقوا پيدإ؛ خخ كنيد تا خدا به شما تعليم دهد.(5)

در آيه ديگر ميفرمايد: اگر تقوا داشته باشيد، خداوند قدرت تشخيص حق از باطل را در شما قرار ميدهد.(6)

پي نوشتها:

1. نمل (27) آيه 14.

2. جهت آگاهي بيشتر به كتاب انسان و ايمان شهيد مطهري مراجعه شود.

3. محمد تقي شريعي، فايده و لزوم دين، ص يازده.

4. استاد مطهري، مجموع آثار، ج 2، ص 35.

5. بقره(2) آيه 282.

6. انفال (8) آيه 29.